اعمال عبادی روز عید نوروز، در فرهنگ شیعه

نوروز روز نو، روز تازه و روز جدیدى است اول فروردین، روز نو سال جدید آغاز مى گردد و کهنگى سال قبل که با سرما، خستگى و تکرار کارها و روزها همراه بوده، با نوروز به روز نو و سال جدید که طراوت طبیعت آن را ترو تازه ساخته تبدیل مى گردد. این روز براى بسیارى از ملتها روز عید محسوب مى شود. عید به معنى بازگشت است که از ریشه «عود» گرفته شده است.

پیامبر(ص) 2 بار چهره واقعی جبرئیل را مشاهده کرد

پیامبر(ص) 2 بار چهره واقعی جبرئیل را مشاهده کرد

خبرگزاری فارس: نویسنده کتاب «وحی شناسی» گفت: پیامبر(ص) فقط دو بار صورت اصلی جبرئیل را مشاهده کرد؛ یک بار در غار حرا و در آغاز نزول قرآن و بار دیگر زمانی که به معراج رفت.

حجت‌الاسلام مصطفی کریمی عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با خبرنگار آیین و اندیشه فارس، با بیان اینکه پیامبر اکرم(ص) در دریافت وحی دخالت تام نداشته است، ابراز داشت: هر چند که برای دریافت وحی، ظرف درونی شخص باید دارای ظرفیت باشد، چنانچه امام حسن عسگری علیه‌السلام در خصوص دارا بودن شرایط روحی پیامبر برای دریافت وحی می‌فرماید: «ان اللّه وجد قلب محمد افضل القلوب و اوعاها فاختاره لنبوته»، «خداوند، قلب و روان پیامبر را بهترین و پذیراترین قلب‌ها یافت و آن گاه او را برای نبوت برگزید»، این نشان می‌دهد که پیامبر دارای یک ظرفیت و توانایی ویژه برای دریافت وحی بوده است.

وی با اشاره به «تحنث» پیامبر در غار حرا در دوران قبل از بعثت، افزود: «تحنث» تقریباً نوعی اعتکاف است که از در آیین حضرت ابراهیم علیه‌السلام وجود داشته و موحدان به مدت 40 روز به گوشه‌گیری و عزلت می‌پرداختند که با ظهور اسلام، پیامبر (ص) مدت آن را به 10 روز آخر ماه رمضان تغییر داد و به عنوان اعتکاف مطرح ساخت، هر چند که سه روز میانی ماه رجب نیز به عنوان ایام اعتکاف محسوب می‌شود، بنابراین تحنث پیامبر(ص) در ارتقای نفس ایشان برای دریافت وحی بسیار موثر بوده است.

*وحی اکتسابی نیست/ وحی مقامی عطایی است

کریمی با تاکید بر اینکه وحی صرفاً اکتسابی نیست، بیان داشت: این‌گونه نیست که وحی کاملاً وابسته به شرایط روحی، روانی و توانایی فرد باشد، به همین در آیات قرآن می‌بینیم که هر گاه مردم از پیامبران معجزه می‌خواستند، حضرات نمی‌آورد، می‌گفتند: نمی‌توانیم معجزه بیاوریم، مگر به اذن خداوند! که این جمله نشان می‌دهد،‌ پیامبران یک مقدار توانایی داشتن معجزه را داشتند و کاملاً معجزه در اختیار خودشان نبوده است.

وی با اشاره به اینکه دشمنان در قبال معجزه پیامبران می‌گفتند: «قَالُوا مَا أَنتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُنَا وَمَا أَنزَلَ الرَّحْمن مِن شَیْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ تَکْذِبُونَ»؛ «گفتند: شما جز بشرى مانند ما نیستید و [خداى] رحمان چیزى نفرستاده و شما جز دروغ نمى‏پردازید»، ادامه داد: پیامبران در جواب گفتند: «قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِن نَّحْنُ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ وَلَکِنَّ اللّهَ یَمُنُّ عَلَى مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ»؛ «پیامبرانشان به آنان گفتند: ما جز بشرى مثل شما نیستیم، ولى خدا بر هر یک از بندگانش که بخواهد منت مى‏نهد»، به همین جهت می‌توان گفت، دریافت وحی یک نوع مقام عطایی، در سایه یک نوع توانایی اکتسابی است.

نویسنده کتاب « وحی‌شناسی» با اشاره به اینکه برخی از نقل‌ها در خصوص نحوه ورود جبرئیل بر پیامبر (ص) و ابلاغ فرمان خداوند بر آغاز رسالت ایشان، خرافه‌ای بیش نیست، خاطرنشان کرد: در بعضی از نقل‌ها که در روایات اهل سنت و شیعه نیست، گفته شده هنگامی که پیغمبر(ص) مبعوث شد، فرشته حضرت را فشار داد و گفت: بخوان، پیامبر(ص) گفت: نمی‌توانم بخوانم!، این نقل ساختگی است، یعنی چنین چیزی نبوده است.

*انقطاع رسول(ص) از حالت ماده به عالم معنا/ رد شبهات مستشرقان درباره حالت پیغمبر در وحی

وی با بیان اینکه حضرت رسول در هنگام دریافت وحی دچار یک نوع انقطاع از عالم ماده می‌شدند، افزود: یعنی پیامبر (ص) در هنگام وحی مستقیم یا حالت‌هایی که فرشته را نمی‌دید، وحی برای حضرت خیلی سخت می‌شد، در توحید صدوق از امام صادق (ع) نقل شده که از حضرت پرسیدند: آن حالت مدهوش شدن که به پیامبر (ص) به هنگام وحی دست می‌داد چه بود؟، فرمود: این هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد».

نویسنده کتاب «معجزات پیامبر» با بیان اینکه برخی از مستشرقان غربی تهمت‌هایی را به پیغمبر زده‌اند که نعوذبالله پیامبر صرع داشته است، اظهار داشت: در همین زمینه یکی دیگر از مستشرقان غربی جواب می‌دهد، مگر می‌شود، یک پیامبری صرع داشته باشد و قرآن را بیاورد! و یک میلیارد مسلمان پیرو او و پیرو وحی آن باشند! در حالی که این چنین نیست، آن حضرت در اثر آن فشاری که - دقیقاً نمی‌دانیم، مکانیسم آن چه بوده است که حتی در زمستان سرد هنگام دریافت وحی، پیامبر به شدت عرق می‌کردند- از سنگینی وحی بود، دچار سختی می‌شدند.

وی با اشاره به آیه قرآن در رابطه با سنگینی وحی بر پیامبر(ص)،‌ ادامه داد: «إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا»؛ «در حقیقت ما به زودى بر تو گفتارى گرانبار القا مى‏کنیم»، یکی از علت‌ها این بوده است که در اثر انقطاعی که برای حضرت در وحی صورت می‌گرفت و توجه ایشان به وحی، دیگران احساس می‌کردند که ایشان مدهوش می‌شوند.

*دریافت وحی یا در آسمان یا در زمین

کریمی با بیان اینکه حضرت رسول(ص) برای دریافت وحی یا به آسمان می‌رفت یا فرشته وحی به زمین می‌آمد، خاطرنشان کرد: در آن موقعی که پیامبر خودش را به بالا می‌کشید، شرایط برای حضرت خیلی سخت می‌شد، باید در نظر داشت که سخن خداوند بر هر قلبی که نازل ‌شود، بالاخره آن قلب متأثر می‌شود، چنانچه وقتی حضرت موسی(ع) به میقات رفت و بنی‌اسرائیل خواستند، خدا را آشکارا ببینند، خداوند فرمود، من را نمی‌بینید، ولی به این کوه نگاه کنید، «وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَى لَن نُّؤْمِنَ لَکَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْکُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ»، کوه یک دفعه متلاشی شد و این نشان می‌دهد که خداوند بر هر موجودی که بخواهد تجلی کند، ولو پر ظرفیت باشد، سنگین بوده است.

وی در تشریح این موضوع،‌ افزود: چنانچه اگر کسی بخواهد به محضر امام زمان (عج) مشرف شود، چه حالتی بر او خواهد بود، یک چنین حالتی در مرتبه بسیار بالایی برای پیغمبر هنگام وحی وجود داشته است.

*آیات ابتدایی سوره «مدثر» مربوط به سه سال بعد از بعثت است نه فردای روز مبعث

نویسنده کتاب «جامعیت قرآن» با اشاره به آیات ابتدایی سوره «مدثر»، ابراز داشت: «یَا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ، قُمْ فَأَنذِرْ»؛ «ای کشیده رداى شب بر سر، بر خیز و بترسان»، آیاتی هستند که سه سال بعد از بعثت پیامبر(ص) بر ایشان نازل شد،‌نه اینکه در فردای روز بعثت بر پیغمبر نازل شده باشد، این آیه،‌ آیه تبلیغ است، در حالی که در شب مبعث حضرت رسول(ص) ابلاغ رسالت را دریافت کردند.

پیامبر(ص) 2 بار چهره اصلی جبرئیل را مشاهده کرد

وی با بیان اینکه پیامبر اکرم(ص) تا پیش از رسالت صدای جبرئیل را می‌شنیدند، ادامه داد: پیامبر(ص) دو بار صورت اصلی جبرئیل را مشاهده کرده است، یک بار در غار حرا و در آغاز نزول قرآن و دیگر زمانی که پیامبر به معراج رفت، بار دوم و زمانی که پیامبر به معراج رفت، این شخص پیامبر بود که تقاضا کرد جبرئیل را به صورت اصلی خودش ببیند که آیات «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُول کَرِیم... وَ لَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِینِ» (تکویر: 19 و 23) به آن اشاره می‌کند، بیشتر مواقع حضرت رسول(ص) جبرئیل را به شکل یک دحیه کلبی می‌دید، دیگران گمان می‌کردند، دحیه کلبی نزد حضرت هست، ولی حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) می‌فهمیدند که فرشته وحی است که نزد آن پیغمبر به شکل دحیه کلبی آمده است.

شرح مناجات خمس عشر استاد مصباح

شیطان، مبدأ شرارت

در مناجات شاکین، سه محور تشخیص داده می‏شود. اول: شکایت از نفس؛ دوم: شکایت از شیطان و سوم: شکایت از قلب، در بعضی از حالات و صفاتش. شیطان یک معنای عامی دارد که به صورت صفت ذکر می‏شود، یعنی موجودی که مبدأ شرارت است. گاهی شیطان بر “ابلیس”؛ اطلاق می‏شود، شیطان با الف و لام عهد که گفته می‏شود یعنی آن شیطان معینی که معهود است، وگرنه لفظ شیطان اسم خاص نیست بلکه ابلیس اسم خاص است. شواهدی هست که عنوان شیطان بر غیر ابلیس هم اطلاق می‏شود. ما این موجود را نمی‏شناسیم و نمی‏بینیم، قرآن هم می‏فرماید ”إِنَّهُ یَراکُمْ هُوَ وَ قَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ¹“. ما نه از درکِ شیطان تجربه‏ی حسّی داریم و نه هیچ برهانِ عقلی وجود شیطان را اثبات می‏کند. فقط راه شناختنش وحی است. اگر انبیاء نفرموده بودند که چیزی به نام ابلیس وجود دارد و شیطانی هست که در انسان وسوسه‏هایی ایجاد می‏کند، هیچ راهی برای اثباتش نداشتیم؛ مگر اینکه کسی از اولیاء خدا باشد ببیند یا خودش از شیاطین باشد!

من بهترم!

خدای متعال برای اینکه هم میزانِ ایمان و تسلیم ابلیس را آزمایش کند و هم وسیله‏ای برای آزمایش بنی آدم قرار دهد، او را سالها قبل خلق کرد تا اینکه نوبت به خلقت حضرت آدم(ع) رسید. بعد به ملائکه دستور داد که سجده کنند. شیطان هم در صف ملائکه بود. همه‏ی فرشتگانی که مورد این خطاب بودند، اطاعت کردند و در مقابل حضرت آدم سجده کردند، مگر ابلیس. خدای متعال فرمود: چرا تو سجده نکردی؟ گفت: خدایا من از انسان بهترم؛ ”أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ²“؛ وجود من کامل‏تر است، افضل است، صحیح نیست که موجود کاملتر در مقابل موجود ناقص به خاک بیفتد. با این عصیانی که شیطان کرد، معلوم شد ایمانِ ابلیس، مطلق نیست. ایمانی پذیرفته است و موجب کمال می‏شود که شرط و قیدی نداشته باشد. شش هزار سال ملائکه خیال می‏کردند ابلیس هم مثل خودشان ایمانِ مطلق دارد. این جریان باید اتفاق می‏افتاد تا معلوم شود ایمان او مطلق نیست. این هشدار بزرگی برای ما هم هست که خودمان را بیازماییم، ببینیم ایمان ما مطلق است یا مشروط است؟ آیا طوری هستیم که هر چه خدا امر کند اطاعت کنیم؟ این بستگی به مراتب امتحان دارد.

امتحان الهی

آنهایی که ظرفیتشان بیشتر باشد امتحانشان سخت‏تر است. برخی تکالیف بسیار سخت است و شاید در میان میلیون‏ها انسان یک نفر هم ظرفیتش را نداشته باشد، ولی خدا ظرفیت‏هایی در افرادی سراغ دارد و آن تکالیف را متوجه آنها می‏کند، تا امتحانشان کند و به درجات عالی برسند. به حضرت ابراهیم(ع) دستور می‏دهد که جوانِ شادابِ زیبای مؤدب با معرفتت را به دست خودت سر بِبُر؛ ”وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ³“، این امتحان برای همه نیست، ما اگر خاری هم توی پای بچه‏مان برود نمی‏توانیم تحمل کنیم. ابلیس، امتحان شد فقط به اینکه در مقابل انسان به خاک بیفتد. شیطان گفت تو من را از این تکلیف معاف کن، من عبادتی می‏کنم که هیچ کس نکرده باشد. به حسب روایت، خدای متعال فرمود؛ “إنی أحب أن أطاع من حیث أرید⁴“؛ اگر می‏خواهی اطاعت کنی، همانطوری که من می‏گویم انجام بده و الّا تو دلت را اطاعت کرده‏ای و هر طور دلت خواسته عمل کرده‏ای. شیطان در این امتحان مردود شد، آگاهانه هم مردود شد! از یک طرف کبر و خودبزرگ‏بینی که در دلش بود و از یک طرف حسدی که نسبت به حضرت آدم داشت، باعث شد سرسختی نشان بدهد. این موجب شد تا انسان‏ها به وسلیه‏ی این ابلیس آزمایش شوند. بعد از اینکه ابلیس مردود شد گفت: ”فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ * إِلاَّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الُْمخْلَصِینَ⁵“؛ قسم خورد به عزت الهی که همه‏ی آدمیزادها را گمراه کند. فقط یک استثناء کرد و آن بندگان مخلَص را، یعنی آنهایی را که خدا برای خودش خالص کرده است.

تسلّط شیطان

اولاً شیطان هیچ کس را نمی‏تواند مجبور کند. اگر کسی روز قیامت بگوید: خدایا! من تحتِ وسوسه‏ی شیطان مجبور شدم این کار را بکنم، خدا بر او حجت دارد. شیطان بر هیچ کس تسلطی ندارد. روز قیامت جهنمی‏ها با هم به تخاصم می‏پردازند، او می‏گوید تقصیر تو بود، دیگری می‏گوید تقصیر تو بود ”کُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَه⁶“؛ هر گروهی آن دیگری را لعنت می‏کند، تا بالاخره می‏آیند سراغ ابلیس و می‏گویند: تو بودی که همه‏ی ما را گمراه کردی، جواب می‏دهد ”ما کانَ لِی عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطانٍ”؛ من تسلطی بر شما نداشتم، ”إِلاَّ أَنْ دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی⁷“؛ مگر این که من دعوتتان کردم و شما قبول کردید. البته گاهی کار به جایی می‏رسد کسانی خودشان را در اختیار شیطان قرار می‏دهند و مرکب شیطان می‏شوند. خودشان می‏روند در اختیار شیطان، خب او هم تسلط پیدا می‏کند، ولی خدا برای شیطان بر کسی تسلطی قرار نداده است ”إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَی الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ⁸“؛ اگر کسانی ولایت شیطان را بپذیرند و بگویند تو آقا و ما نوکرتیم و هر چه تو می‏گویی ما عمل می‏کنیم، شیطان هم این هدیه را از ایشان می‏پذیرد و سوارشان می‏شود. این طور افراد نه‏تنها خودشان گمراه می‏شوند بلکه ابزاری می‏شوند برای گمراه کردن دیگران. شیاطین انس از اینجا پیدا می‏شوند.

حکمت خلقت شیطان

چرا خدا شیطان را آفرید و چرا اینطوری شد؟ این چراها در سطح ساده‏ای برای افرادی که با تدبیر الهی و با فلسفه‏ی آفرینش آشنا نیستند زیاد مطرح می‏شود. خدا این عالم را طوری آفریده که کارها با اسباب انجام بگیرد. این هم حکمت‏ها دارد، نه اینکه خدا نمی‏توانست کارها بدون اسباب انجام شود. اصلاً وجود این اسباب، فلسفه‏ی وجود این عالم است. اگر این اسباب نباشد، این عالم جا ندارد. برای مثال همه‏ی ما احتیاج به غذا داریم، قرآن هم تصریح می‏کند روزی شما و فرزندانتان همه با خداست. سؤال می‏شود که خوب بود ظهر که می‏شد خدا روزی ما را می‏گذاشت سر جانمازمان، چرا آدم باید این قدر زحمت بکشد و کار کند؟! این اسباب برای چیست؟ راحت خدا یک نان درست می‏کرد، می‏گفت: نان! موجود شو؛ ”کُنْ فَیَکُونُ”؛ برای خدا که هیچ زحمتی ندارد! اما این حکمت دارد. از اوّلی که دنبال غذا می‏روید تا آخر، چقدر برای شما زمینه‏ی آزمایش فراهم می‏شود. چقدر تکلیف برای شما و دیگران پیش می‏آید که در هر قدمی یا بهشت است یا جهنّم، یا ثواب است یا عقاب. آیا کشاورز در زمین خودش کشت می‏کند یا در زمین غصبی؟ آیا زکاتش را می‏دهد یا نمی‏دهد؟ آیا مزد کارگر را درست می‏دهد یا نه؟ نانوا نان را درست می‏پزد یا نه؟ معامله‏ها درست است یا نه؟ ربا و کم فروشی هست یا نیست؟ سر یک شکم سیر شدن، باید هزارها زمینه برای تکلیف پیش بیاید. زمینه‏ای که انسان رشد کند. رشد ما در اطاعت امر خداست، امری باید باشد تا اطاعت کنیم. امر به چه؟ هر چه بیشتر زمینه‏ی امر و نهی فراهم شود، زمینه‏ی تکامل انسان هم بیشتر فراهم می‏شود و این عالم آفریده شده تا ما تکامل پیدا کنیم. درست است که هواهای نفسانی خودش عاملی برای امتحان است، که آیا ما به تمایلات خودمان عمل می‏کنیم یا زمینه را برای شکوفایی استعدادها و خواست‏های معنوی و ملکوتی فراهم می‏کنیم؟ امّا در خیلی از این موارد، هر دو طرف، عاملی ضعیف است. احتیاج به یک تحریک داریم، یعنی زمینه‏ی امتحان بیشتر، عمیق‏تر، لطیف‏تر و قوی‏تری باید فراهم شود. در این میان نقش شیطان تقویت هواهای نفسانی است.

وسوسه؛ همان آش و همان کاسه

نکته دیگر این که چرا تصور می‏کنیم غذای حرام لذتش بیشتر است؟ چرا تصور می‏کنیم غذای دزدی مزه‏اش بیشتر است؟ چرا فکر می‏کنیم نظر به نامحرم لذتش بیشتر است؟ بعد هم می‏بینیم، نه، خیلی زشت‏تر هم بود و هیچ لذت فوق‏العاده‏ای هم نداشت، اما باز فردایش همان آش است و همان کاسه! باز خیال می‏کند نه خیر، این چیز دیگری است! انسان در کار خودش تعجب می‏کند که چطور می‏شود هر روز فریب می‏خورم؟ این کار شیطان است. موجودی است که به شما القاء می‏کند این لذتش بیشتر است، ”یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ⁹“؛ وسوسه می‏کند،”لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ¹⁰“؛ خودش گفته من چیزهایی را که ضرر دارد، گناه است و موجب عذاب می‏شود، در نظر مردم زینت می‏دهم. کاری می‏کنم خیال کند این چیز دیگری است!

شک، توهم، ترس

مجموع کارهایی که شیطان می‏کند چند سنخ است. یکی این که در شناخت‏های ما با وسوسه‏ها و القائاتش تصرف و یقین ما را تدریجاً به شک بدل می‏کند. گاهی در واضح‏ترین چیزهایی که هیچ عاقلی انکار نمی‏کند، آدم مبتلا به شک می‏شود.در یک دسته چیزهایی که آدم می‏داند ارزش و لذتش چه اندازه هست، توهماتی می‏کند و گمان می‏کند که لذتش فوق‏العاده است. بعدش هم می‏بیند که نشد، باز هم مرتبه‏ی دوم و سوم تکرار می‏کند.نوع دیگر کار شیطان این است که در مواردی که انسان باید کار و تکلیفی انجام بدهد، می‏ترسد ضرر کند. مصداق واضحش خمس دادن است. سر سال که می‏شود جانش در می‏آید خمسش را بدهد! با این که خرج‏های دیگر می‏کند؛ سفر می‏کند سوغاتی می‏خرد، خرج‏های الکی می‏کند. ”الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ¹¹“؛ وعده‏ی فقر به آدم می‏دهد، یا تعبیر بهترش ”یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ¹²“، می‏ترساند. می‏گوید: اگر تکلیفت را انجام بدهی فقیر می‏شوی. اگر روزه بگیری مریض می‏شوی. در صورتی که برعکس است، آن دوایش است، همان زکات و خمس باعث رشد مالش می‏شود. ”الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً”. شیاطین انس هم عیناً همین کار را می‏کنند، دست پرورده‏ی همین هستند! می‏نشینند تعریف می‏کنند، دیشب رفتیم فلان جا چقدر حال کردیم، راست و دروغ به هم می‏بافد تا این جوان را تحریک کند فردا شب با او باشد. کار شیطان هم همین است، می‏گوید: بیا ببین چقدر لذت دارد. گول این آخوندها را نخور، دم غنیمت است.

الهی أشکو...

از لطف‏های قرآن این است که به صورت‏های مختلف به ما هشدار می‏دهد چنین دشمنی دارید؛ ”إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّ¹³“، این واقعاً دشمن شماست، شما هم با او دشمنی کنید. وقتی انسان دید کسی به این فکر است که او را به گناه بکشاند، این هم شیطان است، نباید او را دوست خودش حساب کند. ”إلهی أشْکُو إلَیْکَ عَدوّاً یُضِلُّنی”، آن دشمن، دشمنی نیست که فقط بخواهد مال من یا خوشی زندگی من کم بشود، نه، او می‏خواهد من را گمراه کند. از این دشمن به تو پناه می‏برم و شکایت می‏کنم. بعد مصداقش را ذکر می‏فرماید. ”وَشَیْطاناً یُغْوینی”، چون خودش گفته بود:؛ “لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ”، قسم خورده به اغوای من. حالا کار این دشمن چیست؟

“قَدْ مَلأَ بِالوَسْواسِ صَدْرِی”؛ سینه‏ی من را پر از وسواس می‏کند. “وَأحاطَتْ هَواجِسُهُ بِقَلْبی”؛ این خطوراتی را که القاء می‏کند قلب من را احاطه می‏کند. یعنی آنچنان خاطراتی در ذهن آدم ایجاد می‏کند و فشار می‏آورد که قوّه‏ی ادراکی انسان را احاطه می‏کند. تا می‏آیم فکر صحیحی بکنم، فوراً خاطرات شیطانی می‏آید، و قلب را احاطه می‏کند.“یُعاضِدُ لِیَ الهَوی”؛ این نقش شیطان را درست نشان می‏دهد، آنی که من را به گناه می‏کشد، هوای نفس است، اما این هوای نفس و خواهش‏ها را شیطان تقویت می‏کند.

“وَیُزَیِّنُ لِی حُبَّ الدُّنْیا”، انسان بطور طبیعی علاقه‏هایی به دنیا دارد، ما فرزندِ این دنیا هستیم، رشدمان در طبیعت است، چیزهای این دنیا را دوست داریم، اما اینطور نیست که به آنها عشق بورزیم. هر وقت نیازی احساس می‏کنیم غذا می‏خوریم اما شیطان این چیزها را تزیین می‏کند. این باعث می‏شود که تدریجاً آدم نسبت به دنیا عشق بورزد و فریفته‏ی دنیا شود. اولیاء خدا هم از غذای خوب خوردن و استفاده از زینت‏های دنیا لذت می‏برند، ”مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ¹⁴“؛ از معاشرت با همسر خوبشان لذت می‏برند، ممنوع نیست، اما دلباختگی و فریفته شدن و شیفتگی است که آدم را به تجاوز و طغیان می‏کشاند و بعد هم خدای نکرده به بی‏ایمانی.

“وَیَحُولُ بَیْنی وَبَیْنَ الطَّاعَةِ وَالزُّلْفی”، آن وقت کار به اینجا می‏رسد که من دیگر آن رغبتی که به اطاعت خدا و به تقرب دارم، میلی که به کمالات انسانی و ارزش‏های معنوی دارم، فراموشم می‏شود. من می‏مانم و همین خواسته‏های حیوانی و همین لذت‏های دنیا که روز به روز مرا از خدا و از کمالات انسانی دور می‏کند. خداوند همه ما را در پناه خودش قرار دهد ان شاء الله.

---

1. اعراف / 27.

2. اعراف / 12.

3. بقره / 124.

4. بحارالأنوار، ج 2، ص 262، باب البدعة و السنة، روایت 5.

5. ص / 83-82.

6. اعراف / 38.

7. ابراهیم / 22.

8. نحل / 100.

9. ناس / 5.

10. حجر / 39.

11. بقره / 268.

12. آل‏عمران / 175.

13. فاطر / 6.

14. اعراف / 32.

منبع:رجا نیوز

مصادیق صله رحم

دید و بازدید و صله رحم، یکی از سنت‌های پسندیده و ارزشمند در دین اسلام است. با فرارسیدن ماه مبارک رمضان این سنت حسنه در قالب سفره‌های افطاری رونق دیگری می‌گیرد و خویشاوندان دور هم جمع شده و از احوال هم جویا می‌شوند.

آیت‌الله جوادی آملی در کتاب گرانسنگ «مفاتیح‌الحیات» پس از آثار نیک پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنها به بیان شیوه‌ها و مصادیق صله رحم، آثار قطع رحم پرداخته است.

آثار قطع رحم

امام رضا (ع) فرمود: خداوند متعال تقوای الهی را با صله رحم همراه ساخت، پس هر کس صله رحم نکند تقوای الهی ندارد، در نتیجه دیگر اعمال نیکش پذیرفته نیست و کار او پیامدهای دنیوی و اخروی سختی خواهد داشت.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: قطع رحم مانع دعا و حجاب آن می‌شود؛ همچنین فرمود: هرگاه قطع رحم همگانی شود دارایی در دست اشرار قرار می‌گیرد.

از امام باقر (ع) روایت شده است: چهار چیز دارای کیفر زودرس است.. گسستن پیوند با اهل صله رحم.

از امام صادق (ع) هم روایت شده است: گناهی که به سرعت نابود می‌کند، قطع رحم است.

امام صادق (ع) فرمود: مردی که از عمرش سی و سه سال مانده قطع رحم می‌کند، پس خدا آن را به سه سال کاهش می‌دهد.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: در قیامت مردی که به ظاهر در مسیر خیر بوده، ناگهان رحمی که وی پیوند خود را با او گسسته بر او وارد می‌شود و او را به ژرف‌ترین گودی آتش دوزخ می‌افکند؛ نیز رسول خدا (ص) فرمود: بوی خوش بهشت از مسافت هزار ساله به مشام می‌رسد؛ ولی ستم کننده به والدین و قطع رحم آن را نمی‌یابند.

برخی از عوامل قطع رحم

گسستن پیوند خویشاوندی و پاس نداشتن حرمت والدین عوامل گوناگونی دارد؛‌ لیکن دو عامل مهم آن، بی‌حیایی و حرص اشاره می‌شود: امام صادق (ع) به مفضّل فرمود: برخی چنان‌اند که اگر حیا نبود حق پدر و مادر و صله رحم را رعایت نمی‌کردند.

پیامبر (ص) نیز فرمود: از حرص بپرهیزید، زیرا پیشینیان را به خونریزی و قطع رحم کشانده است.

مصادیق و شیوه‌های صله رحم

صله رحم تنها رفتن به خانه بستگان نیست، بلکه مصادیق فراوانی دارد و مصداق کاملش این است که پیش از دیگران نیاز آنان را برطرف و آنان را خوشحال می‌کند. پس صله رحم و پیوند با هر خویشاوندی متناسب با شأن اوست، چنان که گاه تنها به سلام کردن به او یا پاسخ نیکو دادن به سلام اوست زیرا وی به کمک مالی نیاز ندارد.

برخی شیوه‌ها و مصادیق صله رحم عبارتند از: ترک آزار خویشاوندان، سلام و تکریم، اطعام گرچه به جرعه آبی باشد، عیادت از بیمار، شرکت در مراسم عزا، زیارت و دیدار، هدیه دادن و تامین نیازهای آنان پیش از دیگران.

رسول گرامی (ص) فرمود: ای صاحبان خویشاوندی! با همدیگر دیدار کند ولی همسایه نشوید و به همدیگر هدیه دهید، زیرا زیارت و دیدار، دوستی را محکم می‌کند و همسایگی (ممکن است) موجب گسستگی پیوند شود و هدیه، خوی آدمی را نرم می‌کند.

امام صادق (ع) در احادیثی چنین فرمود: صله رحم کنید، هر چند با سلام کردن باشد، با خویشانت پیوند برقرار کن، هر چند با دادن جرعه‌ای آب، با عشیره خود صله رحم کنید و در تشییع جنازه آنان حاضر شوید، از بیمارشان عیادت و حقوق آنان را رعایت کنید، برترین پیوند خویشاوندی این است که از آزارشان خودداری شود.

مرز صله رحم

پیوند خویشاوندی تنها به بستگان خوب و با ایمان اختصاص ندارد، بلکه وظیفه‌ای اخلاقی و الهی است که فراگیر است، از این رو چنانچه پدر و مادر و دیگر خویشاوندان، مؤمن نیز نباشند احترامشان لازم و بر رفع نیازهای آنان تاکید شده است لیکن این ارتباط تا جایی است که به دیگر احکام دین آسیبی نرسد؛ ولی اگر براثر این ارتباط، دیگر احکام دین در خطر قرار گیرد نه تنها ارتباط با غیر متدینان لازم نیست بلکه جایز هم نیست.

خدای سبحان فرمود: ... سفارش ما به انسان این بود که به وی فرمان دادیم که پدر و مادرت را سپاسگزار باش، همان گونه که فرمانش دادیم که مرا شکرگزار باش، مبادا فرمان نبری و سپاسگزاری نکنی، که بازگشت همگان به سوی من است. و اگر پدر و مادرت تلاش کردند که چیزی را که بدان علم نداری - از آن روی که وجود ندارد شریک من سازی، از آنان پیروی مکن. البته در کارهای دنیا با آنان به نیکی معاشرت کن.

امام صادق (ع) فرمود: مردی نزد رسول خدا (ص) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! خویشاوندانی دارم که جز ستم، قطع رحم و دشنام من، کاری نمی‌کنند، آیا آنان را رها کنم؟ فرمود: در این صورت خدا همه شما را ترک خواهد کرد. پرسید: پس چه کنم؟ فرمود: با کسی که پیوند خود را با تو گسسته، پیوند برقرار کن و به آن که تو را محروم ساخته عطا کن و از آن که بر تو ستم کرده در گذر. هر گاه چنین کردی خدا در برابر آنان پشتیبان تو است.

جهم بن حُمید از امام صادق (ع) پرسید: خویشاوندانی که مخالف عقیده دینی من هستند آیا حقی بر عهده دارند؟ فرمود: آری، حق خویشاوندی دارند که هیچ چیزی آن را قطع نمی‌کند و اگر با تو هم عقیده باشند دو حق دارند: حق رحم و حق اسلام.

مراتب خویشاوندی (اولویت در صله رحم)

با توجه به گستره پیوند خویشاوندی از یک سو و ناتوانی انسان‌ها در رعایت آن با همه خویشاوندان از سوی دیگر، در آیات و روایات به رعایت ترتیب در پیوند خویشاوندی توجه شده است. بر پایه روایات یاد شده مراتب صله رحم شرح زیرند:

1 - پدر و مادر و از این دو نیز مادر مقدم است؛ 2. برادران و خواهران، 3. دیگر اقوام نسبی (عشیره: عموها، عمه‌ها، عموزاده‌ها و ....) 4. بستگان سببی (دامادها و ...) که تفصیل آن خواهد آمد. البته ازدواج زمینه لحوق سبب به نسبت را فراهم می‌کند.

از رسول گرامی (ص) روایت شده است که می‌فرماید: پنج دانه خرما با پنج گرده نان یا پنج دینار و درهمی که انسان به دست می‌آورد و می‌خواهد آن را مصرف کند با ارزش‌ترین انفاق‌ها آن است که به والدین خود انفاق کند. دوم بر خود و خانواده‌اش و سوم به نزدیکان تهیدستش. چهارم به همسایگان فقیر و پنجم در راه خدا که از نظر پاداش کمترین است، یعنی تمام اقسام پنج‌گانه چون به دستور خدا و در راه اوست ثواب دارند؛ ولی ثواب صدقه از ثواب آن چهار کار خیر کمتر است.

امام حسین (ع) می‌فرماید از رسول خدا (ص) شنیدم می‌فرمود: (در رعایت حقوق خویشاوندی) از خانواده خود آغاز کن: نخست به مادرت، پدرت، خواهرت، برادرت. سپس با رعایت مراتب نزدیکان، هر یک به تو نزدیک‌ترند.

در روایت دیگری آمده است: ای علی! برای نیکی با والدین خود دو سال و برای پیوند خویشاوندی یک سال سفر کن... .

رمضان

بازخوانی خطبه شعبانیه رسول اکرم (ص) فضایل ماه مبارک رمضان

در آخرین روزهای ماه شعبان رسول گرامی اسلام ضمن ایراد خطبه ای برای مردم، به بیان فضایل و اهمیت ماه مبارک رمضان پرداختند و وظایف یک مسلمان واقعی و مؤمن حقیقی را برای تمام نسلها در طول تاریخ تشریح کردند. این توصیه ها چراغی روشن فراروی همه کسانی است که قصد دارند با شست وشوی جان و روح خویش در جاری زلال ماه مبارک رمضان، لیاقت قرب به درگاه ذات یاری تعالی را بیابند و در ردیف مهمانان حقیقی ضیافت الله قرارگیرند.
ترجمه این خطبه را بخوانید:
¤ ¤ ¤
ای مردم!
ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما رو کرده است.
ماهی که نزد خدا، بهترین ماههاست و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعتهایش بهترین ساعتهاست.
ماهی که در آن شما را به مهمانی خدا دعوت کرده اند و شما در آن از اهل کرامت خدا شده اید.
نفسهای شما در آن ثواب تسبیح و ذکر خدا دارد و خواب شما ثواب عبادت.
اعمال شما در آن پذیرفته است و دعاهای شما مستجاب، پس، از پروردگار خویش با نیت های راستین و دلهای پاک، بخواهید که توفیق روزه این ماه و تلاوت قرآن در آن را به شما عنایت فرماید. شقی و بدبخت، آن کسی است که در این ماه بزرگ، از آمرزش خدا بی بهره شود.
در این ماه با گرسنگی و تشنگیتان، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را بیاد آورید.
به فقیران و درماندگان کمک و تصدیق کنید.
به پیران و کهنسالان احترام ارج بنهید.
به کودکانتان ملاطفت و مهربانی کنید.
با خویشاوندان رفت و آمد داشته باشید.
زبان خود را از گفتار ناشایست نگاه دارید.
دیدگاه خود را از دیدن ناروا و حرام بپوشانید و گوش هایتان را از شنیدن آنچه نادرست است، بازدارید.
با یتیمان مردم مهربانی کنید تا بعد از شما با یتیمان شما مهربانی کنند.
از گناهان خود به سوی خدا توبه و بازگشت کنید.
در اوقات نماز، دستهای خود را به دعا بردارید، زیرا که وقت نماز، بهترین ساعتهاست و در این اوقات، حق تعالی با رحمت، به بندگانش می نگرد و اگر با او مناجات کنند، پاسخشان دهد و چنانچه او را ندا کنند لبیکشان گوید و اگر از او بخواهند عطا کند و چون او را بخوانند مستجابشان گرداند.
ای مردم!
جانهایتان در گرو اعمال شماست. پس با طلب آمرزش از خدا، آنها را از گرو، خارج کنید.
پشت شما از بار گناهان سنگین است، پس با طول دادن سجده ها، آنها را سبک گردانید و بدانید که حق تعالی به عزت خود سوگند یاد کرده است که نمازگزاران و سجده کنندگان در این ماه را عذاب نکند و در روز قیامت آنها را از آتش دوزخ در امان دارد.
ای مردم!
هرکه از شما روزه دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، نزد خدا پاداش بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته اش را خواهد داشت.
برخی از اصحاب گفتند: یا رسول الله! همه ما قادر به انجام آن نیستیم. حضرت فرمود: با افطار دادن روزه داران، از آتش جهنم بپرهیزید، اگر چه به نصف دانه خرما و یا به یک جرعه آب باشد.
ای مردم!
هر که اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، از صراط، آسان بگذرد، آن روز که قدمها، بر آن بلغزد.
هر که در این ماه کارهای غلامان و مستخدمان خود را سبک گرداند، خدا در قیامت حساب او را آسان کند.
هر که در این ماه از آزار رساندن به مردم خودداری کند، حق تعالی، روز قیامت، خشم خود را از او باز دارد.
هر که در این ماه یتیم بی پدری را گرامی دارد، خدا او را در قیامت عزیز گرداند.
هر که در این ماه صله رحم کند و با خویشان بپیوندد، خدا او را در قیامت به رحمت خود واصل گرداند و هر که در این ماه رابطه اش را با خویشان خود قطع کند، خداوند در قیامت رحمت خود را از او دریغ نماید.
هر که در این ماه نماز مستحبی بپا دارد، خداوند او را از آتش جهنم برهاند و کسی که نماز واجبی بجا آورد، خداوند ثواب هفتاد نماز واجب در ماه های دیگر را به او عطا کند.
هر که در این ماه بسیار بر من صلوات فرستد، خداوند کفه سبک اعمال او را سنگین گرداند.
کسی که در این ماه یک آیه از قرآن تلاوت کند، ثواب کسی را دارد که در ماه های دیگر قرآن را ختم کرده باشد.
ای مردم!
درهای بهشت در این ماه گشوده است، از پروردگار خود بخواهید که آنها را بر روی شما نبندد و درهای جهنم در این ماه بسته است، از خدا بخواهید که آنها را بر روی شما نگشاید.
شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند. از خدا بخواهید که آنها را بر شما مسلط نگرداند.
علی(ع) می فرماید: در این حال از جا برخاسته و عرض کردم، ای پیامبر خدا! برترین اعمال در این ماه چیست؟
حضرت فرمود: ای ابالحسن! برترین اعمال در این ماه پرهیز از محرمات است.
(وسایل الشیعه، کتاب روزه، بحارالانوار، ج96 ص157)

حقوق دوستان

چون برادرت از تو جدا گردد تو پیوند دوستی را برقرار کن اگر روی برگرداند تو مهربانی کن و چون بخل ورزد تو بخشنده باش هنگامی که دوری می گزیند تو نزدیک شو و چون سخت می گیرد تو آسان گیر و به هنگام گناهش عذر او را بپذیر چنان که گویا بنده او می باشی و او صاحب نعمت تو می باشد.
مبادا دستورات یاد شده را با غیر دوستانت انجام دهی یا با انسان هایی که سزاوار آن نیستند بجا آوری دشمن دوست خود را دوست مگیر تا با دوست دشمنی نکنی . در پند دادن دوست بکوش چه او خوب باشد یا بد و خشم را فرو خور که من جرعه ای شیرین تر از آن ننوشیدم و پایانی گواراتر از آن ندیده ام .
با آن کس که با تو درشتی کرده نرم باش که امید است به زودی در برابر تو نرم شود; با دشمن خود با بخشش رفتار کن زیرا سرانجام شیرین دو پیروزی است (انتقام گرفتن یا بخشیدن ) اگر خواستی از برادرت جدا شوی جایی برای دوستی باقی گذار تا اگر روزی خواست به سوی تو باز گردد بتواند; کسی که به تو گمان نیک برد او را تصدیق کن و هرگز حق برادرت را به اعتماد دوستی که با او داری ضایع نکن زیرا آن کس که حقش را ضایع می کنی با تو برادر نخواهد بود; و افراد خانواده ات بدبخت ترین مردم نسبت به تو نباشند و به کسی که به تو علاقه ای ندارد دل مبند. مبادا برادرت برای قطع پیوند دوستی دلیلی محکم تر از برقراری پیوند با تو داشته باشد و یا در بدی کردن بهانه ای قوی تر از نیکی کردن تو بیاورد. ستمکاری کسی که بر تو ستم می کند در دیده ات بزرگ جلوه نکند چه او به زیان خود و سود تو کوشش دارد و سزای آن کس که تو را شاد می کند بدی کردن نیست . (نهج البلاغه نامه 31 )